Spis Treści

Przedmowa 17
Rozdział I
Zarys rozwoju gastroenterologii dziecięcej w Polsce — Tadeusz Zalewski 21
Rozdział 2
Ontogenetyczny rozwój funkcji przewodu pokarmowego
Informacje ogólne — Leszek Tomaszewski 30
Badania na zwierzętach — Tadeusz Zalewski 31
Zadania przewodu pokarmowego w rozwoju osobniczym — Tadeusz Zalewski 32
Sposób odżywiania się organizmu rosnącego — Tadeusz Zalewski 32
Budowa przewodu pokarmowego — Tadeusz Zalewski 33
Przebieg procc-su trawienia i wchłaniania 33
Rozwój ruchów umożliwiających przyjmowanie pokarmu oraz przesuwających
treść pokarmową — Tadeusz Zalewski 33
Ssanie, przyjmowanie pokarmów stałych i poiykanie 33
Połykanie i pasaż jelitowy w życiu płodowym 34
Ssanie 34
Przyjmowanie pokarmów stałych 34
Konsekwencje kliniczne zaburzeń ssania i połykania 35
Rozwój czynności ruchowych i opróżnianie się żołądka 35
Rozwój czynności ruchowej jelit 37
Rozwój funkcji odbytu 37
Rozwój żołądka —Tadeusz Zalewski 39
Morfogeneza 39
Wydzielanie kwasu solnego 39
Wydzielanie pepsyny 40
Rozwój trzustki — Tadeusz Zalewski 41
Morfogeneza 41
Rozwój funkcji wydzielniczej 41
Czynniki wpływające na funkcję trzustki w okresie płodowym i po urodzeniu 42
Rozwój wątroby — Tadeusz Zalewski 44
Morfogeneza 44
Rozwój funkcji wątroby 45
Odrębności rozwojowe w produkcji żółci. Wiązanie bilirubiny (barwników żółciowych) i jej wydalanie 45
Rola wątroby w bilansie energetycznym płodu i noworodka 48
Synteza białek w wątrobie 48
Detoksykacja i eliminacja substancji szkodliwych 49
Podsumowanie 50
. Rozwój jelit — Leszek Tomaszewski 50
Morfogeneza jelita cienkiego 50
Kierunkowość rozwoju jelit 53
Dojrzewanie enterocytów 53
Trawienie i wchłanianie w rozwoju 54
Trawienie i wchłanianie białek 54
Trawienie i wchłanianie węglowodanów 55
Trawienie i wchłanianie tłuszczów 55
Transport i wchłanianie związków prostych — Tadeusz Zalewski 56
Transport i wchłanianie leków — Tadeusz Zalewski 56
Rozwój aktywności enzymów jelitowych — Leszek Tomaszewski 56
Proteazy (peptydazy) jelitowe 57
Inhibitor alfarantytrypsyny 58
Laktaza 58
Sacharaza Sacharaza — izomaltaza 59
Trehalaza 61
Maltaza 61
Alfa-Hhylaza 61
Lipazy 62
Arginaza 62
Gamma—Glutamylotransferaza 62
Fosfataza zasadowa 66
Lizozym - muramidaza 67
Obrona przed wtargnięciem obcych antygenów. Wchłanianie makromolekuł 68
Regulatory rozwoju funkcji jelit 69
Rozdział 3
Enterohoraony — Alicja Symonides-Ławecka 77
Gastiyna 85
Cholecystokinina 87
Sekretyna 89
Somatostatyna 91
Naczynioaktywny peptyd jelitowy 92
Peptyd trzustkowy 94
Żołądkowy peptyd hamujący 95
Motylina 95
Enteroglukagon 96
Neurotensyna 97
Bombezyna 97
Substancja P 98
Rozdział 4
Ostre biegunki infekcyjne — Tadeusz Zalewski 101
Informacje ogólne 101
Zakażenia bakteryjne 112
Czerwonka bakteryjna 113
Zakażenia bakteriami z grupy Salmonella 116
Dur brzuszny, salmonelozy A, B, C (paradury) 117
Salmonełozy wywołujące ostre stany biegunkowe u niemowląt 122
Dur mysi 123
Zakażenia Salmonella enteritidis — Alicja Kapuścińska 125
Zakażenia Salmonella agona 126
Nosicielstwo bakterii z grupy Salmonella 127
Zakażenia enteropatogennymi szczepami pałeczki okrężnicy (Escherichia coli) 128
Biegunki gronkowcowe 133
Biegunki paciorkowcowe 135
Zakażenia pałeczką Klebsiella 135
Zakażenia pałeczką ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa) 136
Biegunki wywołane przez pałeczki Enterobacler 137
Biegunki u niemowląt wywołane przez Yersinia enterocolitica — Agnieszka
Pluta 137
Zakażenia przecinkowcami Compylobacter fetus (jejuni) — Agnieszka Pluta 139
Cholera — Tadeusz Zalewski 141
Zakażenia bakteriami beztlenowymi — Roman Ławrynowicz, Tadeusz Zalewski 142
Biegunki wirusowe — Tadeusz Zalewski 145
Zakażenia jelitowe rotawirusem 145
Inwazje pasożytnicze 151
Lamblioza 151
Pełzakowica (czerwonka pełzakowa) 151
Grzybice przewodu pokarmowego 153
Kandydioza 153
Leczenie ostrych stanów biegunkowych 153
Leczenie dietetyczne 154
Leczenie farmakologiczne 155
Leczenie uzupełniające (objawowe) 155
Przewlekające się infekcyjne i poinfekcyjne stany biegunkowe (diarrhoea protracta) 156
Bakteryjne zatrucia pokarmowe 159
Przewlekle biegunki infekcyjne 160
Rozdział 5
Przewlekłe i nawracające biegunki u dzieci — Tadeusz Zalewski 166
Rozdział 6
Zaborseaia trawienia — Tadeusz Zalewski 176
Niewydolność zewnatrzwydzi^lnicza trzustki uogólniona 176
Mukowiscydoza 176
Objawy kliniczne 181
Rozpoznanie 190
Leczenie 196
Zespół niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki z neuropenią (zespół Shwachmana-Pradera) 200
Agnezja (hipoplazja) części zewnątrzwydzielniczej trzustki (lipomatoza trzustki) 201
Rozrost nowotworowy komórek wysp trzustkowych (APUDoma) 202
Guzy biegunkowotwórcze (zespół WDHA, zespół Yernera-Morrisona cholera pancreatica) 203
Guzy wrzodogenne (zespół Zollingera-Ellisona) 205
Izolowane niedobory enzymów trzustkowych 206
Wrodzony izolowany brak lipazy trzustkowej 206
Wrodzony niedobór amylazy 206
Wrodzony brak trypsynogenu 206
Wtórna niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki 207
Niewydolność pochodzenia niedoborowego 207
Niewydolność trzustki w kwashiorkor 207
Niewydolność trzustki w ostrych stanach biegunkowych 207
Wydzielanie trzustki u wcześniaków 208
Zaburzenia krążenia żółci 208
Upośledzenie wytwarzania żółci 208
Zmniejszenie wytwarzania żółci u wcześniaków i noworodków 208
Zmniejszanie wydzielania żółci w atrepsji i kwashiorkor 209
Zmniejszone wytwarzanie żółci w celiakii 209
Zablokowanie odpływu żółci (żółtaczki zaporowe) 209
Zabiegi na przewodach żółciowych 210
Zwiększona dekoniugacja żółcianów 210
Bakteryjne zakażenia jelita cienkiego 210
Nadmierna koncentracja kwasów żółciowych w jelicie grubym 211
Zaburzenia trawienia jelitowego (kontaktowego) 211
Biegunki fermentacyjne 211
Wrodzony niedobór laktazy (alaktazja) 216
Rodzinna nietolerancja laktozy z laktozurią (typ absorpcyjny alaktazji) 216
Wrodzony niedobór sacharazy i izomaltazy 217
Wrodzony niedobór trehalazy 217
Wtórne zespoły niedoboru disacharydaz 218
Niodbbory peptydaz jelitowych 222
Zespoły wrodzonego braku enteropeptydazy 222
Wtórne deficyty peptydaz 223
Rozdział 7.
Zaburzenia wchłaniania jelitowego — Tadeusz Zalewski 234
Uogólnione zaburzenia wchłaniania jelitowego wrażliwe na dietę bezglutenową 234
Glutenozależna choroba trzewna (celiakia) 234
Enteropatie glutenowrażliwe (zespoły upośledzonego wchłaniania jelitowego związane z „płaską błoną śluzową" jelita cienkiego) 268
Enteropatie poinfekcyjne 268
Tropikalna sprue 269
Lamblioza 269
Zarobaczenie węgorkiem jelitowym 270
Drożdżyca jelit 272
Kwashiorkor 272
Enteropatia cukrzycowa 272
Enteropatia glutenowrażliwa w chorobie Dihringa 272
Dysplazja ektodermalna 272
Niedobory żelaza — Bohdan Szafjański, Tadeusz Zalewski 273
Zakrzep tętnicy krezkowej i skręt krezki 274
Enteropatie polekowe 274
Enteropatie związane z działaniem czynników chemicznych 274
Enteropatia związana z działaniem promieni X 275
Zespoły złego wchłaniania a niedobory odpornościowe 275
Choroba łańcuchów alfa 277
Zespoły złego wchłaniania niewrażliwe na stosowanie diety bezglutenowej (nie związane z płaską błoną śluzową jelit) 277
Zmniejszenie powierzchni chłonnej jelita cienkiego 277
Zespoły o charakterystycznych zmianach morfologicznych w ścianie jelita 279
Zespół braku beta-lipoprotein 279
Choroba Whipple'a 281
Choroby tkanki łącznej 285
Skrobiawica 286
Histiocytoza X 286
Jleitis regionalis 286
Izolowane zaburzenia transportu jelitowego 286
Upośledzenie wchłaniania jelitowego węglowodanów 286
Wrodzony blok wchłaniania glukozy i galaktozy 287
Wtórny zespół zaburzeń wchłaniania monosacharydów 287
Upośledzenie wchłaniania jelitowego aminokwasów 288
Wrodzone bloki metaboliczne 288
Wtórne zespoły uogólnionego upośledzenia wchłaniania aminokwasów 290
Upośledzenie wchłaniania jelitowego tłuszczów 291
Choroba Wolmana uogólniona ksantomatoza ze zwapnieniem nadnerczy) 292
Wtórne zaburzenia wchłaniania jelitowego tłuszczów 292
Zespoły wrodzonych zaburzeń wchłaniania witamin i elektrolitów 292
Wrodzony zespół upośledzenia wchłaniania kwasu foliowego 292
Upośledzenie wchłaniania witaminy B12 (zespół Imerslund-Grasbecka) 292
Zespół pierwotnego upośledzenia wchłaniania magnezu z wtórną hipokalcemią 293
Wrodzona wada transportu jelitowego chloru (biegunka chlorowa, wrodzona zasadowłca) 294
Zaburzenia transportu jelitowego cynku 296
Zespół Menkesa (choroba kręconych włosów, zaburzenia wchłaniania jelitowego miedzi) 299
Rozdział 8
Zwiększone wydalanie do światła jelita — Tadeusz Zalewski 315
Zespół jelitowej ucieczki białka — protein loosing enteropathy 316
Zespół naczyniakowatości limfatycznej jelit 316
Wtórne zespoły enteropatii wysiękowej 320
Zespoły nadmiernej ucieczki sodu do światła jelit 321
Rozdział 9
Biegunki związane z zaburzeniami ogólnoustrojowymi — Tadeusz Zalewski 323
Alergie pokarmowe 323
Uczulenie na białka mleka krowiego 326
Zespół Heinera 327
Biegunki związane z niedokrwieniem ściany jelit 327
Martwicze zapalenie jelit noworodków 327
Wrzodziejące zapalenie jelit w toku zespołu hemolityczno-mocznirowego 331
Biegunki na podłożu autoagresji (immunologicznym) 331
Krwotoczno-wrzodziejące samoistne zapalenie jelita grubego 331
Zaburzenia hormonalne 343
Zespół zaburzeń wchłaniania związany z nadczynnością gruczołu tarczowego 343
Zmiany czynnościowe 343
Zespół colon irritabile u dzieci przedszkolnych 343
Rozdział 10
Uporczywe wymioty — Tadeusz Zalewski 351
Chalazja przełyku (zianie wpustu) 355
Przerostowe zważenie odźwiernłka 356
Achalazja przełyku 358
Zwężenie przełyku po oparzeniu ługiem 360
Rozdział 11
Stany wyniszczenia i awitaminozy — Tadeusz Zalewski 362
Ostre zaburzenie stanu odżywienia 366
Kwashiorkor 367
Zespół wyniszczania z obrzękami 369
Awitaminozy 369
Rozdział 12
Żółtaczki i bezżółtaczkowe uszkodzenia wątroby — Tadeusz Zalewski 372
Ostre choroby wątroby z nadmiernym stężeniem wolnrj bilirubiny 372
Żółtaczka fizjologiczna noworodków 374
Wrodzone hiperbilirubinemie z przewaga bilirubiny wolnej 375
Zespół Criglera-Najjara 375
Zespół Gilberta-Meulengrachta 376
Nabyte hiperbilirubinemie wolne 377
Nadmiar pregnandiolu w mleku kobiecym 377
Przerostowe zwężenie odźwiernika 377
Niedoczynność gruczołu tarczowego 378
Hiperbilirubinemie polekowe u noworodków 378
Leczenie patogenetyczne hiperbilirubinemii wolnej u noworodków 378
Powikłania hiperbilirubinemii wolnej 379
Żółtaczka jąder podkorowych (Kernicterus) 379
Ostre choroby wątroby z nadmiernym stężeniem bilirubiny związanej 380
Żółtaczki miąższowe ostre 380
Ostre zapalenie wątroby u noworodków 380
Żółtaczka miąższowa u noworodków w następstwie posocznicy 381
Żółtaczki w przebiegu wrodzonych zaburzeń metabolicznych 382
Polekowe uszkodzenie wątroby 382
Zespół Rotora i Dubina-Johnsona 383
Żółtaczki zaporowe 383
Żółtaczka zaporowa we wrodzonym niedorozwoju przewodów żółciowych 383
Żółtaczka zaporowa w toku mukowiscydozy 385
Choroba Bylera (rodzinna wewnątrzwatrobowa cholestaza) 385
Zespół zagęszczonej żółci (inspissated bile syndrome) 386
Wrodzone torbiele przewodów żółciowych 387
Kamica wątrobowa 389
Wrodzone nieprawidłowości przewodów żółciowych 389
Bezżółtaczkowe uszkodzenie wątroby 389
Ostre stłuszczenie wątroby 389
Zespół Reye'a 390
Choroba Mauriaca 392
Przewlekłe choroby wątroby 392
Zwyrodnienie wątrobowo-soczewkowe (choroba Wilsona) 392
Zespół niedoboru alfarantytrypsyny 394
Wrodzone zwłóknienie wątroby 395
Nowotwory i guzy wątroby 395
Hepatoblastoma 395
Hepatocarcinoma 396
Potworniaki 396
Naczyniaki (zespół Silvermana) 396
Torbiele wątroby 398
Ropnie wątroby 398
Ropnie wątroby wywołane przez pełzaki Entamoeba histolytica 399
Przewlekłe agresywne zapalenie wątroby 399
Rozdział 13
Nawracające i przewlekające się bóle brzucha u dzieci starszych 403
Informacje wstępne — Tadeusz Zalewski 403
Przepuklina rozworu przełykowego przepony — Bogdan Szaljański 403
Przepuklina przeponowa — Tadeusz Zalewski 413
Choroba wrzodowa u dzieci i młodzieży — Hanna Rondio 414
Nieswoiste przewlekłe zapalenie dwunastnicy — Andrzej T. Radzikowski 431
Zespół Zollingera-Ellisona — Tadeusz Zalewski 437
Podostre zapalenie końcowego odcinka jelita krętego — Tadeusz Zalewski 439
Lamblioza — Tadeusz Zalewski 443
Wrodzone (rodzinne) zapalenie trzustki — Tadeusz Zalewski 453
Rozdział 14
Krwawienia z przewodu pokarmowego — Tadeusz Za7ewsAi 458
Krwawienia z górnych odcinków przewodu pokarmowego (dostępnych badaniem fiberoskopowym) 462
Żylaki przełyku 463
Ostry wrzód żołądka lufo dwunastnicy 465
Krwawienia ze środkowych odcinków przewodu pokarmowego 466
Uchyłek Meckela 466
Zdwojenia przewodu pokarmowego 467
Naczyniaki przewodu pokarmowego 470
Krwawienia z dolnych odcinków przewodu pokarmowego (dostępnych badaniem
rektoskopowym) 472
Polipy przewodu pokarmowego 472
Polipy młodzieńcze 472
Polipowatość przewodu pokarmowego 473
Zespół Cronhite'a-Canady 474
Zespół Peutza-Jeghersa 474
Rodzinna polipowatość jelita grubego 475
Zespół Gardnera 475
Rozdział 15
Choroby przebiegające z zaparciem — Andrzej T. Radzikowski 479
Zaparcie u niemowląt spowodowane mlekiem krowim 483
Zaparcie nawykowe 484
Choroba Hirschsprunga 488
Inne postaci zaburzeń unerwienia jelita grubego 500
Hipoganglionoza okrężnicy 500
Dysplazja nerwowa jelita grubego 500
Choroba Chagasa 500
Przewlekła rodzinna adynamia jelit 501
Rozdział 16
Niedrołności przewodu pokarmowego — Irena Smólska 503
Niedrożności wrodzone u noworodków 504
Wrodzona niedrożność przełyku 505
Wrodzone niedrożności dwunastnicy 507
Zarośnięcie i zwężenie jelit 509
Niedokonany zwrot jelita 510
Wrodzony brak błony mięśniowej jelita 510
Wrodzona niedrożność jelita grubego 511
Wady odbytu ł odbytnicy 511
Zarośnięcie odbytnicy 512
Niewykształcenie odbytu odbytnicy 512
Niedrożności przewodu pokarmowego u niemowląt 514
Wgłobienie jelit 514
Skręt jelit 516
Niedokonany zwrot jelit i obecność związanych z nim pasm łacznotkankowych uciskających światło jelita (zespół Ladda) 516
Uwięzniąta przepuklina pachwinowa 519
Niedrożność dynamiczna u niemowląt — Tadeusz Zalewski 520
Niedrożności przewodu pokarmowego u dzieci starszych — Irena Smólska 521
Glistnica 521
Choroba Schónleina-Henocha 521
Trzustka obrączkowata 521
Rozdział 17
Objawy otrzewnowe — Irena Smólska, Tadeusz Zalewski 523
Jałowe (chemiczne) zapalenie otrzewnej 523
Smółkowe zapalenie otrzewnej 523
Żółciowe zapalenie otrzewnej 526
Podrażnienie otrzewnej wydzieliną z pochwy 527
Chłonkobrzusze 527
Bakteryjne zapalenie otrzewnej 528
Pierwotne bakteryjne zapalenie otrzewnej 528
Gruźlicze zapalenie otrzewnej 530
Wtórne bakteryjne zapalenie otrzewnej 531
Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego 532
Hiperergiczne zapalenia otrzewnej 533
Ostre zapalenie trzustki 534
Rozdział 18
Badanie chirurgiczne jamy brzusznej — Irena Smólska 537
Rozdział 19
Technika badań diagnostycznych — Piotr Albrecht 540
Zgłębnikowanie żołądka 540
Zgłębnikowanie dwunastnicy 541
Endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego 543
Biopsja ssąca jelita cienkiego 551
Rektoskopia 557
Biopsja odbytnicy 560
Koloskopia 563
Biopsja wątroby 566