Spis Treści

Przedmowa (Gerard Labuda)  Wstęp Zakon krzyżacki w osądzie tradycji historycznej i historiografii (Gerard Labuda)  CZĘŚĆ I. PRUSY RODZIME (Gerard Labuda) Rozdział I Prusowie i ich kraj we wczesnym średniowieczu (VI—X w)  Ziemia, jej rzeźba i zasoby Pradzieje Prusów Ukształtowanie się plemion i granic etnicznych w Prusach u progu średniowiecza    Ustrój gospodarczo-społeczny i polityczny Prus plemiennych  Charakterystyka językowa Prus; stosunki językowe słowiańsko-pruskie  Religia pogańskich Prusów Rozdział II. Prusy i Jaćwięż w przededniu inwazji krzyżackiej (XI—XII w)  Krajobraz kulturalny ziem pruskich w wczesnym średniowieczu  Typ gospodarki i eksploatacji  Rozwój osadnictwa; zaludnienie Osady targowe (liszki) i handel lokalny Zróżnicowanie społeczne i początki wielkiej własności Zaczątki ustroju państwowego  Pogranicze prusko-pomorskie i prusko-mazowieckie (granice etniczne i polityczne) Początki ekspansji książąt polskich i ruskich na Prusy Misja cysterska w Prusach na początku XIII w i wybuch wojen krzyżowych na pograniczu prusko-mazowieckim. Pierwsze biskupstwo pruskie Chrystiana Próby zorganizowania stałej obrony granicy mazowieckiej i pomorskiej  Międzynarodowe tło „misji pruskiej” na początku XIII stulecia  CZĘŚĆ II. POWSTANIE I ROZWÓJ PAŃSTWA KRZYŻACKIEGO W PRUSACH (Gerard Labuda)  Rozdział I. Osadzenie zakonu krzyżackiego w ziemi chełmińskiej (1226 — 1230) i utrwalenie się jego państwa w Prusach i w Inflantach (1230 — 1243)  Rozdział II. Pierwszy okres podboju Prus przez Krzyżaków (1231 – 1259) Rozdział III. Założenia ustroju terytorialnego i administracyjnego Rozdział IV. Drugi okres podbojów krzyżackich i powstań pruskich (1260 – 1283); walka z Litwą o Żmudź Rozdział V. Polityka gospodarcza i społeczna zakonu krzyżackiego na ziemi chełmińskiej i w Prusach Rozdział VI. Ustrój społeczny i polityczny Rozdział VII. Ideologia, kultura umysłowa i artystyczna, obyczajowość Rozdział VIII. Na drodze do opanowania Pomorza Gdańskiego (1282 – 1310) Rozdział IX. Charakterystyka ogólna CZĘŚĆ III. ROZKWIT PAŃSTWA KRZYŻACKIEGO W PRUSACH W XIV W. Rozdział I. Ustrój terytorialny i polityczny państwa krzyżackiego w XIV w. Rozdział II. Wieś w państwie krzyżackim w XIV w Kolonizacja wsi na prawie niemieckim w pierwszej połowie XIV w   Kolonizacja wewnętrzna i osadnictwo naprawie niemieckim w drugiej połowie XIV w Udział elementu polskiego w kolonizacji państwa krzyżackiego    Udział ludności pruskiej w kolonizacji wewnętrznej kraju  Formy gospodarki chłopskiej Zmiany w strukturze i wysokości renty feudalnej Latyfundia krzyżackie, biskupie i klasztorne Dobra rycerskie na prawie niemieckim Polskie prawo rycerskie na ziemi chełmińskiej i na Pomorzu Gdańskim  Wsie chłopskie prawa polskiego na Pomorzu Gdańskim Położenie tzw wolnych pruskich (Freie)  Postawa chłopów wobec władzy w państwie zakonnym Kultura materialna wsi państwa krzyżackiego Rozdział III. Miasta i handel w państwie krzyżackim XIV w — ogólna sytuacja społeczno-ekonomiczna Prus Rozwój rynku wewnętrznego; ogólne cechy osadnictwa miejskiego  Lokacje miast na prawie niemieckim Charakter gospodarczo-ustrojowy i narodowościowy miast państwa zakonnego  Rozwój gospodarczy Torunia, Elbląga i Gdańska Rozwój rzemiosła i ustroju cechowego w miastach państwa zakonnego  Handel wielkich miast pruskich; stosunki z Hanzą Wielki handel zakonu krzyżackiego Zaburzenia społeczne w wielkich miastach Kultura materialna miast pruskich Stosunki demograficzne i etniczne w państwie krzyżackim  Sytuacja ekonomiczna społeczeństwa prusko-pomorskiego i państwa krzyżackiego w końcu XIV—początku XV w Założenie Towarzystwa Jaszczurczego Rozdział IV. Walka o Pomorze Gdańskie w pierwszej połowie XIV w  Sytuacja międzynarodowa państwa krzyżackiego na początku XIV w  Dyplomatyczne zabiegi Władysława Łokietka w kurii awiniońskiej; proces inowrocławski (1320 — 1321)  Sojusz Polski z Litwą; walka orężna z Zakonem (1326 — 1332)  Drugi etap zabiegów dyplomatycznych o Pomorze Gdańskie za Kazimierza Wielkiego Pokój kaliski  1343 r. Dążenia Kazimierza Wielkiego do odzyskania Pomorza Gdańskiego (do 1370 roku) CZĘŚĆ IV. ZAŁAMANIE SIĘ PAŃSTWA KRZYŻACKIEGO W XV W (Marian Biskup) Rozdział  I Walka Polaki o odzyskanie Pomorza Gdańskiego przy współudziale Litwy  Zmiany w sytuacji międzynarodowej państwa krzyżackiego w drugiej połowie XIV w.; przemiany w obrębie korporacji zakonnej Agresja krzyżacka na Litwę w XIV stuleciu Unia polsko-litewska  r. i zabiegi Zakonu o jej sparaliżowanie  Ekspansja Zakonu na Bałtyku i w Nowej Marchii Wielka Wojna w latach 1409 —1411 — zwycięstwo grunwaldzkie  Zakończenie Wielkiej Wojny — pokój toruński  1411 r. Dalsze walki polsko-krzyżackie; sobór w Konstancji Pokój mełneński 1422 r. Wojna w latach 1431 — 1435; najazd husytów na Pomorze Gdańskie w 1433 r. Pokój brzeski 1435 r. Rozdział II. Kryzys Zakonu i jego państwa w Prusach w pierwszej połowie XV w Kryzys ideologiczny i instytucjonalny Zakonu; wzrost opozycji antyklerykalnej Pierwsze objawy kryzysu państwa zakonnego; skutki wojen z Polską i Litwą  Pogorszenie się położenia gospodarczego chłopstwa  Wzrost kolonizacji polskiej; napływ ludności polskiej do miast  Zacieśnianie się więzi gospodarczej Pomorza i Królestwa Polskiego Konflikty rycerstwa i miast z władzą zakonną Nowa Marchia pod rządami krzyżackimi (1402 — 1454)  Tworzenie się reprezentacji stanów pruskich i ich dążenia  Rozdział III. Rozbicie państwa zakonnego w Prusach — zjednoczenie jego ziem z Polską w połowie XV w Narastanie opozycji stanowej po roku 1435; założenie Związku Pruskiego  Walka dyplomatyczna Związku Pruskiego z Zakonem w Prusach i na forum europejskim w latach 1440 — 1453   Zwrot stanów pruskich ku Polsce   Powstanie stanów pruskich przeciw Zakonowi i poddanie się Polsce  Przywilej inkorporacyjny Prus Przejście Nowej Marchii pod rządy Brandenburgii Wybuch i pierwsza faza wojny trzynastoletniej (1454 — 1461)  Druga faza wojny trzynastoletniej (1462 — 1466)  Traktat toruński 1466  r Rozdział IV. Kultura artystyczna i umysłowa w państwie krzyżackim w XIV—połowie XV w Budownictwo obronne na ziemiach Zakonu Rozwój sztuki gotyckiej w miastach Malarstwo, rzeźba i rzemiosło artystyczne Kościół w państwie zakonnym Szkolnictwo i nauka  Literatura krzyżacka (poezja) w XIV w  Historiografia krzyżacka, kościelna i mieszczańska CZĘŚĆ V. LENNE PRUSY KIIZYZACKIE W LATACH 1466 – 1525 (Marian Biskup) Rozdział I. Ustrój terytorialny i polityczny Podział administracyjny; zmiany w strukturze Zakonu Stosunek wielkiego mistrza i Zakonu do króla polskiego i Korony   Rozdział II. Przemiany gospodarczo-społeczne lennych Prus Krzyżackich   Odbudowa gospodarki rolnej Wzrost znaczenia kolonizacji polskiej (mazurskiej) Początki kolonizacji litewskiej Tworzenie się wielkiej własności szlacheckiej  Pogorszenie się sytuacji chłopów; degradacja pruskich wolnych  Rola Królewca i mniejszych miast Rozdział III. Próby zrzucenia zwierzchnictwa polskiego przez wielkich mistrzów  Próby obalenia traktatu toruńskiego do roku ; wojna księża 1478 — 1479 r Odmawianie przysięgi wierności przez wielkich mistrzów Fryderyka saskiego i Albrechta Hohenzollerna; międzynarodowy charakter sporu polsko-krzyżackiego   Wojna wielkiego mistrza Albrechta z Polską w latach 1519 — 1521; kompromis toruński 1521  r Rozdział IV. Sekularyzacja Prus Krzyżackich w 1525 r Laicyzacja władz zakonnych w Prusach Kultura schyłkowych Prus Krzyżackich Polityka Albrechta i jego doradców wobec stanów; pozyskanie szlachty pruskiej  Wpływ reformacji w Prusach Krzyżackich; pierwsze projekty sekularyzacji Prus Rokowania krakowskie  1525 r; przyczyny zgody Polski na sekularyzację Prus Krzyżackich   Hołd pruski; warunki traktatu krakowskiego 1525 r Ocena traktatu krakowskiego i polityczne następstwa sekularyzacji Prus  Zakończenie (Marian Biskup) Epilog: losy zakonu krzyżackiego po 1525 r. (Marian Biskup)  Uwagi bibliograficzne cz. I—II (Gerard Labuda) Uwagi bibliograficzne cz. II—V (Marian Biskup)  Spis fotografii  Spis map Indeksy